En toen draaide Rusland de gaskraan dicht: wat betekent dat voor België?

Nu Vlaamse Energieleverancier failliet is: waar let je op bij keuze nieuwe leverancier? En mijd je jonge spelers?

De elektrische truck: goed laadplan kan veel geld besparen

Tijdens de pandemie zijn we veel meer thuis én bestellen we meer online. De bestelbussen in de straat zijn daarom een steeds zichtbaarder onderdeel van de logistieke keten. De meeste CO2-uitstoot en geluidsoverlast van transport komt echter van vrachtwagens. Vervangen we deze dieseltrucks door elektrische alternatieven, dan dragen we bij aan het terugdringen van CO2-uitstoot en het verbeteren van de luchtkwaliteit, in stedelijk gebied en daarbuiten.

Het goede nieuws is dat vervoerders de vrachtwagens die ingezet worden voor de bevoorrading van winkels, supermarkten, restaurants, bouwplaatsen en kantoren veel eenvoudiger kunnen elektrificeren dan het lange-afstandstransport, waar we vaak aan denken bij vrachtverkeer. Dat is nodig ook, want voor het behalen van de klimaatdoelstellingen moet het aantal elektrische trucks de komende tien jaar flink gaan groeien.

Er komen steeds meer modellen op de markt, van bekende merken als DAF, Scania en Volvo én nieuwe truckfabrikanten als Futuricum en Tesla. Het bereik op een volle accu is ruim voldoende voor de dagelijkse ritten voor stedelijke distributie. Die zijn doorgaans onder de 300 km per dag. Het gebruik van elektrische trucks is daarom in veel gevallen nu al mogelijk, zoals het Regulatory Assistance Project (RAP) en de International Council on Clean Transportation (ICCT) in een recente studie op basis van praktijkdata aantonen.

De studie werpt ook licht op een onderdeel van de business case voor elektrische trucks dat nog niet veel aandacht kreeg: de kosten van het laden. De analyse laat op basis van Duitse data zien wat logistieke bedrijven betalen om 10 elektrische trucks te laden bij een typisch depot, inclusief energieverbruik van het depot zelf. Tariefstructuren en het moment van laden beïnvloeden de prijs met wel € 15.000 per jaar, dus nadenken over het laden loont. Het aantal elektrische vrachtwagens per vervoerder is nu nog laag. Het is dus als logistieke operator een ideaal moment om een goed laadplan te maken, en zo kosten te vermijden.

Net als de ritplanning rekening houdt met voorraden, venster-, openings- en werktijden en de verwachtte verkeersdrukte, is het slim om ook op die manier naar het opladen te kijken. Met slim laden op gunstige momenten kan je profiteren van lage elektriciteitsprijzen.

Elektrische vrachtwagens zijn ideaal in te zetten voor slim laden

Door hun voorspelbare inzet via data-gedreven planningssystemen, grote batterijen en vaste laadlocatie zijn elektrische vrachtwagens heel geschikt om slim te laden. Ze kunnen laden op de momenten dat er veel aanbod is aan duurzame energie of overig gebruik laag is, zoals in de nacht. Flexibiliteit in het laden helpt om mee te bewegen met het aanbod en rekening te houden met de belasting van het lokale elektriciteitsnetwerk. Slim laden betekent rekening houden met het overige verbruik van de locatie, de inzetprofielen van de voertuigen, de marktprijzen voor elektriciteit, de CO2-intensiteit van de stroomproductie en de kosten voor het gebruik van het netwerk. Dat betekent laden tegen lagere prijzen en tegelijk een verdere reductie in CO2-uitstoot en piekbelasting van het elektriciteitsnetwerk. Een noodzakelijke voorwaarde is dat laadpunten geschikt zijn voor slimme sturing.

Slimme tarieven helpen iedereen te besparen

De kosten van het laden zijn slechts ten dele afhankelijk van de stroomprijs, een significant deel wordt bepaald door de nettarieven. In Nederland is het tarief voor het gebruik van de netaansluiting op dit moment gebaseerd op maximale capaciteit van de individuele aansluiting, en niet op het moment van verbruik. 17 Europese landen hebben wel een dergelijk tijdsvariabel tarief.

Het elektriciteitsnetwerk is niet gelijkmatig over de dag belast. Of in andere woorden: het is niet elk uur van de dag even druk op het elektriciteitsnetwerk. Buiten de piekuren is er meer vrije capaciteit, maar die krijgt dezelfde prijs als tijdens piekuren in het huidige tarievenstelsel in de meeste Europese landen, waaronder Nederland.

Een ander tariefontwerp is beter op zijn plaats: een dat aansluit bij de dynamiek en variabiliteit van het energiesysteem. De digitalisering van het energiesysteem maakt het eenvoudig om op steeds wisselende condities te reageren. Tijdsvariabele nettarieven kunnen nuttige prikkels geven om de drukke momenten voor het elektriciteitsnetwerk te mijden en juist naar momenten van meer vrije capaciteit te kijken voor het laden. Het maakt flexibel laden ook interessanter en duurzamer, door bijvoorbeeld op overvloedige windstroom ’s nachts te laden.

Optimalisatie van kosten bij het opladen van elektrische vrachtwagens is met de huidige tariefstructuur gericht op het afvlakken van pieken en het uitsmeren van het laden over de tijd. Dat leidt tot een vlakke belasting van de netaansluiting, waarbij ook tijdens de piekuren veel geladen wordt. Dat draagt daardoor juist bij aan het vergroten van de totale netbelasting en daarmee aan hogere kosten voor iedereen. We betalen namelijk allemaal via de nettarieven mee aan de capaciteitsuitbreiding voor het piekmoment.

Een nieuw tariefontwerp met dynamische, tijdvariabele tarieven kan wel de juiste prikkel geven: het stimuleert het laden op de rustige momenten voor het net in plaats van tijdens de piek. Tegelijkertijd vergroot het de flexibiliteit voor het energiesysteem door tijdens de rustige nachtelijke uren snel te kunnen laden bij lage stroommarktprijzen. Door zo het elektriciteitsnetwerk efficiënter te benutten hoeft er minder uitgebreid te worden, waarmee de kosten voor iedereen beperkt blijven. Het brengt bovendien aanbod en verbruik van duurzame energie dichter bij elkaar. Dit is één van de uitgangspunten van de Europese regelgeving voor energie, Clean Energy for All. Deze wordt dit jaar ook in Nederlandse wetgeving omgezet met de nieuwe Energiewet. Een uitgelezen kans om hierin ook hoge ambities voor tijdsvariabele nettarieven op te nemen.

Slimmer plannen

Na de eerste stappen met elektrische vrachtwagens in stedelijke logistiek, is het ook van belang om te kijken naar de volgende elektrificatiestappen.

Cruciaal daarbij is slimme planning: waar heeft het netwerk op welk moment nog veel capaciteit beschikbaar? Die informatie is op dit moment nog niet vrij beschikbaar. De omzetting van de Europese richtlijn in nationale wetgeving maakt dit tot eis.

Nettarieven die daadwerkelijke kosten weerspiegelen is een onderdeel, transparantie en samenwerking met de netbeheerder bij planning is een ander. Door bij het plannen van nieuwe laadlocaties – zowel voor stadsdistributie als voor lange-afstandstrucks – rekening te houden met de daadwerkelijke netbelasting gedurende de dag, kunnen slimme keuzes gemaakt worden die tijd en kosten schelen voor de logistieke operator én de netbeheerder en bijdragen aan een duurzame en efficiënte benutting van het elektriciteitsnetwerk. Elektrische trucks dragen dan niet bij aan de file op het elektriciteitsnet, maar juist het oplossen daarvan.

We hebben nu slimme laadinfrastructuur nodig, slimme uitrol daarvan en dynamische, tijdvariabele nettarieven die rekening houden met de daadwerkelijke belasting. Samen maken ze het mogelijk, of jagen het zelfs aan, dat er door slim gebruik van het netwerk tegen de laagste kosten voor alle gebruikers, het netwerk en het milieu geladen wordt. Duurzame energie is zo beter in het energiesysteem in te passen en het netwerk wordt efficiënter benut. Elektrische trucks dragen dan niet bij aan de file op het elektriciteitsnet, maar juist het oplossen daarvan. Het elektrificeren van stedelijke bevoorrading betekent zo winst voor iedereen. En zoals de studie van RAP/ICCT laat zien: het kan vandaag al, dus laat die elektrische trucks maar rijden.

Een versie van dit artikel verscheen oorspronkelijk op Logistiek.nl.

Brussels, Texas – lessen uit de winter black-out

Het ligt in onze menselijke aard te zoeken naar bevestiging van voorafnames. Dat was in de eerste reacties op de blackouts door de winterstorm in Texas niet anders. Ook in België, waar de politieke zenuwen gespannen staan door de nakende kernuitstap en een capaciteitsubsidie nodig lijkt om elektriciteit in de winter te garanderen.

Nu betrouwbare informatie beschikbaar komt, is het tijd voor een nuchtere analyse.

Wat betekent de Texaanse winterstorm voor de verwachte impact van klimaatverandering in België? Wat betekenen de blackouts en prijspieken voor de voorbereiding van de Belgische kernuitstap in 2025?

Ongeziene vriestemperaturen leiden tot algemeen falen

Pieken in elektriciteitsgebruik zijn in Texas normaal gezien het gevolg van de koelingsnood in de zomerhitte. Midden februari beleefde het Midwesten van de USA de laagste temperaturen in de annalen. Daardoor piekte de elektriciteitsvraag naar hoogten die zelfs in de zomer zeldzaam zijn. In Texas lag de piek op ongeveer 74 GW (gigawatt), tegenover normaal gezien gemiddeld 55 GW in februari.

De Texaanse systeembeheerder ERCOT bereidde zich in haar noodplan voor op een winterpiek van 67 GW, afgaand op de laatste “extreme” winter van 2011. Helaas kwam een groot deel van de voorziene capaciteit niet opdagen. Miljoenen mensen vielen dagen zonder stroom of water.

Hoewel bevroren windturbines een probleem waren, was het tekort ten opzichte van de – lage – verwachting beperkt en overschreed de windproductie de projecties zelfs meestal.

Dan was het falen van zogenaamd betrouwbare klassieke centrales veel ingrijpender. Van de 70 GW waarop ERCOT rekende waren er op 15 februari slechts 42 GW aanwezig. Dat is een tekort van 28 GW, net op een moment dat de vraag naar elektriciteit historisch hoog was. Ter vergelijking: dat tekort is ongeveer dubbel het totale in België opgestelde vermogen.

Het grootste deel van het tekort was te wijten aan onbeschikbare gascentrales, maar ook kolencentrales en een van de vier nucleaire reactoren van de staat vielen uit. Bevroren gasinfrastructuur was aantoonbaar een belangrijke factor. Die is niet voorbereid op dergelijke omstandigheden. De gasproductie in het zuiden van de USA daalde met een vijfde tijdens de storm.

Kaalslag onder producenten en leveranciers

Naast zware menselijke ellende binnen en buiten Texas, vormt de winterstorm ook een zware financiële dobber. Meldingen van gezinnen met astronomische rekeningen trokken de aandacht. De meerderheid van de consumenten in Texas – net als in België – hebben echter vaste prijscontracten met hun leveranciers en zien geen onmiddellijke gevolgen voor hun factuur. We verwachten veeleer een kaalslag onder producenten en leveranciers die contractuele verplichtingen met dure aankopen op de markt moesten dekken.

Vermeende en echte oplossingen

Sommigen zoeken in de blackouts het ultieme bewijs dat capaciteitsmarkten de beste verzekering zijn tegen calamiteiten. In een capaciteitsmarkt legt een overheid, regulator of transmissiebeheerder via contracten lang op voorhand voldoende capaciteit vast om mogelijke pieken te dekken. Texas heeft geen capaciteitsmarkt. Het is een van de vaandeldragers van het laten fluctueren van stroomprijzen om voldoende flexibiliteit en investeringen via de markt te stimuleren. Onder energie-experten woeden al jaren debatten over de merites van dergelijke “schaarstebeprijzing” (scarcity pricing) tegenover capaciteitsmarkten. De vraag is welke het meeste zekerheid biedt, tegen welke kost voor de consument. In de praktijk combineren sommige markten overigens elementen van schaarstebeprijzing met een capaciteitsmarkt.

In België plant de energieregulator CREG het invoeren van schaarstebeprijzing vanaf 2022, terwijl de regering en Elia hard verder werken aan een capaciteitsmarkt om de kernuitstap voor te bereiden. De verleiding is groot om in Texas een bewijs te zien dat een capaciteitsmarkt superieur is om stroombevoorrading te verzekeren.

Regio’s elders in de USA die een capaciteitsmarkt hebben raakten in 2014 door de Polar Vortex echter net zo goed ontregeld. ERCOT bediende tot nu toe zonder problemen de zomerpieken. De blackouts in Texas zijn geen gevolg van ontspoorde scarcity pricing.

Het is zeker ook niet mogelijk te concluderen dat “hernieuwbare energiebronnen het probleem waren”, wat sommigen ook mogen beweren. Zoals gezegd was het falen algemeen over alle technologieën. Wind droeg weinig bij tijdens de winterstorm, maar ERCOT rekende er ook niet op. Weinig windturbines zijn in Texas uitgerust met ijs- of vorstbescherming. In tegenstelling tot die in België, of in meer Noordelijke staten in de USA. De variabiliteit van wind is bekend, en we weten wat te verwachten.

Texas scoort in vergelijking met de andere Amerikaanse staten niet bijzonder goed op het vlak van energie-efficiëntie. Het staat 29^ste in de rangschikking. Betere isolatie en efficiëntere verwarming zullen de piekvraag tijdens extreem weer en de snelheid waarmee huizen afkoelen drastisch verminderen. Merk op dat België de slechtst geïsoleerde woningen van Europa heeft. Ook in België is energiebesparing een onderschat middel om energiebevoorrading veilig te stellen. Als je minder energie verbruikt, heb je minder capaciteit nodig om ze te produceren.

Texas was redelijk succesvol met het inzetten van flexibiliteit om tijdens zomerpieken het systeem in evenwicht te houden. Tijdens deze winterstorm botste de flexibele vraag echter op haar limieten. ERCOT en de regelgever moeten dit proberen op te lossen, ondere andere door meer klanten te stimuleren over te schakelen naar dynamische prijscontracten. Tegelijk kan het nuttig zijn een soort zekering in de markt in te bouwen zoals die in Australië bestaat. Die kan vermijden dat prijzen hoog blijven voorbij het punt in de tijd waar ze geen extra flexibiliteit meer stimuleren.

Is winter leaving in België?

Texas zal moeten herbekijken hoe betrouwbare wintercapaciteit te verzekeren. Tien jaar geleden was noodweer in februari 2011 een waarschuwing die grotendeels in de wind is geslagen. Een groot aandeel gasgestookte centrales vereist ofwel een sterkere regulering van de gasindustrie, ofwel diversificatie van bronnen. De energie systeemplanners zullen bovendien solide klimaatinzichten moeten integreren. Het klimaat verandert voor onze ogen. Extreem weer is een blijver.

België is natuurlijk Texas niet. Klimaatverandering heeft regionaal verschillende gevolgen. In België onderzocht de VUB op vraag van de regulator CREG de impact van klimaatverandering op de elektriciteitsnoden. In het toepasselijk getitelde rapport Winter is leaving, stellen zij een vermindering van harde winters vast en een navenante daling van de nood aan piekcapaciteit. Dat was opvallend omdat de transmissienetbeheerder Elia uit ging van de mogelijkheid van hardere winters dan wat de klimaatexperten waarschijnlijk achten. Elia overschatte met andere woorden de nood aan wintercapaciteit, wat kan leiden tot onnodige kosten voor de consument. Dit is ook waarom de Europese koepel van energieregulatoren, ACER, aanbeveelt om in studies over bevoorradingszekerheid niet langer dan 30 jaar in het verleden terug te gaan voor weerdata.

De extreme koude in Texas verandert niks aan de inzichten over de klimaatimpact in België. Die was consistent met de verwachtingen. Het zuidoosten van de USA warmt minder snel op dan de meeste andere streken op aarde, inclusief België. Hetzelfde geldt voor de recente verdere inzichten in de vertragende golfstroom in de Atlantische oceaan. Binnen de tijdshorizon van de planning voor het opvangen van de Belgische kernuitstap is die niet relevant.

Het is onze hoop dat lessen uit deze tragische episode in Texas uiteindelijk kunnen leiden tot een beter energiesysteem. Niet alleen in de USA, maar ook in Europa en België.

Deze tekst is een voor de Belgische context verwerkte versie van dit opiniestuk op Euractiv.